Artea ihesbide bezala eta euskarri emozional bezala ikusten du Janire Echebarria de Dios galdakoztarrak. Artista, arteterapeuta eta ikertzailea da

Artista, arteterapeuta eta ikertzailea da Janire Echebarria de Dios (Galdakao, 1985). Artea prozesu terapeutiko gisa baliatzen du. Pertsonekin lan egiten du Janirek arte-sorkuntzaren bidez, “zerbait propioa aitor dezaten, eta deskubritzeko eta ahalduntzeko bideari ekin diezaioten”, dio. Arteaz, arteterapiaz, egin dituen ikasketez eta ikerketez, eta etorkizun hurbilean dituen proiektuez hitz egin dugu berarekin.

Arte Ederretan lizentziatua zara.
Hala da. Ezaguera dudanetik, Arte Ederrak egin nahi izan ditut. Txikitan denbora asko ematen nuen egunkarian ikusten nituen komikiak marrazten eta ahal nuen bakoitzean margotzen nuen, beraz, bokaziozko aukera hutsa da.

Argi zeneukan zer adar ikasi nahi zenuen Arte Ederren barruan?
Argi neukan pintura zela gehien interesatzen zitzaidan espezialitatea. Zaharberritze saio bat egin nuen, baina ez ninduen konbentzitu. Horregatik egin nuen pinturaren alde.

Ikasketetan zehar krisi emozional bat izan zenuela eta karrera uztea pentsatu zenuela aipatu didazu.
Bai. Nahiko etapa iluna izan zen. Krisi emozionala ez ezik, artistikoa ere izan zen, eta ez nintzen gai pintzela hartzeko. Behin baino gehiagotan pentsatu nuen ikasketak uztea. Une zaila izan zen, insomnioak, motibazio faltak eta frustrazio handiak markatua, eta horrek nire errendimendu akademikoan beherakada nabarmena eragin zuen. 

Eta zerk bultzatu zintuen berriro Arte Ederrekiko ilusioa izatera?
Nire kasuan prozesu terapeutiko bat hastea izan zen gakoa. Laguntza psikologikoagatik ez balitz, uste dut ez nintzatekeela gai izango lizentziatzeko eta are gutxiago gaur egun arte garaikideko doktoregoa egiten aritzeko. Batzuek uste dute Arte Ederrak egitea erraza dela, baina egia esan, sormen lan etengabean egotea nahiko konplexua da.

Lizentziatu ondoren, Artearen Ikerketa eta Sorkuntza Masterra egin zenuen.
Bai. Egia esan, master honek lehena eta oraina markatu zuen nigan. Hasieran, asmoa beste ikerketa mota bat egitea zen. Hala ere, EHUko Arte Ederretako fakultateko irakasle eta nire tesiaren egungo zuzendari Txaro Arrazolari nire hezkuntza-esperientzia kontatzean, potentzial izugarria ikusi genuen. Topaketa hori arte-hezkuntzako ikerketaren hasieraren hazia izan zen.

Zehazki, zer ikertu zenuen hasiera horietan?
Hezkuntza artistikoari buruzko ikerketa egin nuen. Goi-mailako arte-hezkuntzaren testuinguruan ikaskuntza-prozesuak eta hezkuntza arteko harremanak humanizatzen lagunduko zuten metodologiak bilatzen genituen, eta bilaketa horretan arteterapia agertu zen.

Hain zuzen ere, arteterapeuta zara. Zer da arteterapia?
Arteterapia hainbat proposamen artistikoren bidez lantzen den laguntza-mota bat da, hala nola, marrazketa, pintura, eskultura, mugimendua edo idazketa, eta horiekin prozesu terapeutikoak sortzen dira. Banaka eta taldeka lan egiten da. Eremu klinikoan, sozialean zein hezkuntza arloan gara daiteke arteterapia. Ikerketa betean aurkitu nuen diziplina hau, Gironako Unibertsitateko graduondoko diplomarekin eta Grefart elkartearekin batera, bertako bazkide bainaiz.

Espaciodearteterapia.com zure webgunean diozu: “Beti interesatu zait artearen bi mugekin jolastea eta arteterapiak hori ahalbidetzen du”.
Artea, hezkuntza eta psikologia diziplinen arteko zubiak eraikitzea maite dut, eta arteterapiarekin, hain zuzen, ikasketa-eremu horiek lotu ditzaket. Norabide anitzeko ezagutza beti iruditu zait aberasgarriagoa.

Arte garaikidea eta hezkuntza artistikoari buruzko doktoregoa ere egin duzu.
Ikerketa honek gero eta hurbilago du amaiera, goi-mailako ikasketen paradigma irekitzea proposatzen du, eta hezkuntza entzuteko proposamen bat da, ikasgelako ikaskuntza- eta harreman-prozesuak humanizatzeko. Esan genezake arteterapian proposatzen diren topaketek eta horien metodologiek prozesu emozionalak modu osasungarriagoan integratzen lagun dezaketela, ez soilik ikasleentzat, baita irakasleentzat ere. Gainera, oso onuragarria izan daiteke munduko pandemia maila guztietan eragiten ari denarekin.

2016az geroztik, Euskal Herriko Unibertsitateko doktoregoaren bidez, arteterapiaren metodologiei eta hezkuntza-sisteman duten aplikazioari buruzko ikerketa egiten duzue, zehazki goi-mailako arte-ikasketetan. Zer ondorio atera dituzue?
Gaur egun, elkarrizketen bidez datuak biltzeko eta testigantzak jasotzeko lanean ari gara. Zentzu horretan, beren ekarpena garrantzitsua izan daitekeela uste duten eta beren esperientzia partekatu edo elkarrizketaren bat zehaztu nahi duten pertsonak gonbidatzen ditut nirekin harremanetan jartzera espaciodearteterapia.com webgunearen bitartez. Orain arte nolabaiteko desoreka dagoela ikusi ahal izan dugu. Hau da, garrantzitsua da alderdi kontzeptuala eta beharrezko ezagutza eta teknika guztiak eskuratzea, baina gehiegi arrazionalizatzeko joera dago. Horregatik proposatzen dugu espazio bat goi-mailako hezkuntzako sormen artistikoaren barruan prozesu emozionalekin lan egiteko. Arte Ederretan —eta hori formazio gehiagotan gertatzen ote den ere jakin nahi nuke—, batzuetan, alderdi emozionala estigmatizatzen da, eta, hain zuzen ere, artista gisa dugun langaia da, eta gizaki gisa eratzen gaitu.

Erasmus beka batekin iaz Sofian izan zinen, Bulgarian.
Aberasgarria izan zen. Gogoratuko dudan esperientzia, bai maila profesionalean, bai pertsonalean. Bulgaria oso herrialde aberatsa da kulturalki, eta gastronomia goxoa du. Magiaz beteriko herrialdea da.

Zer ikasi zenuen bertan?
Hezkuntza eta prestakuntza mailetan kontrasteak topatu nituen. Pentsatu nuen kontrastea handia izan zela, kontuan hartuta oraindik susperraldi ekonomikoan dagoen herrialdea dela Bulgaria. Hezkuntza-mailan bitxia da; izan ere, nahiz eta espazio eta ikastetxeetan narriadura bat izan, prestakuntza-aukeraketaren aukera zabalagoa da, eta artearen ikuspegi zabalagoa dute. Sofiako National Academy of Arts-ek ia 50 master mota ditu. Besteak beste, ehun-artea, arteterapia edo antzerki-eszenografiaren diseinua, argazkigintza, kaligrafia, moda, automozioa eta bideo-jokoen diseinua.

Hala ere, Covid-19 pandemiaren eraginez itzuli behar izan zenuen.
Bai. Nire kasuan, Sofiako National Academy of Arts-en ikasleentzako eta irakasleentzako ematen genituen arteterapia tailerrak bertan behera utzi behar izan genituen eta horrek ikerketa atzeratzea ekarri zuen. Era berean, arteterapia eta sormenerako espazioak proposatzeko modua berrasmatu behar izan dugu, online euskarriari bidea irekiz.

Ia urtebete egingo du pandemia mundiala bizi dugunetik. Artea herritarrentzat ihesbide bat dela uste duzu?
Artea ihesbide bat izan daiteke, baita euskarri emozional bat ere; hau da, emozioak eta esperientziak berreskuratzeko laguntza. Nire ustez, garrantzitsua da jakitea prozesu terapeutiko bat eman dadin ezinbestekoa dela arteterapiaren arloko profesional baten laguntza. Baina, jakina, Joseph Beuysek zioen bezala, gizaki oro artista izan daiteke eta sormen ahalmena du. Beraz, une honetan irakurleak gonbidatzen ditut ehuntzera, marraztera, margotzera, abestera, idaztera edo gorputza mugitzera eta, behar izanez gero, laguntza espezializatua bilatzera.

Zailtasun fisiko eta intelektualak eta arazo mentalak dituzten adineko pertsonei lagundu zenien, arteterapia bidez, Galdakaon.
Arteak eta arteterapiak adinekoei autonomia handiagoa ematen die erabakiak hartzeko orduan, eta psikomotrizitatea eta memoria lantzen dituzte. Arteterapian, pertsonaren alderdi osasuntsuarekin egiten dugu lan, haren ahalmen sortzailearekin, eta ez diagnostikotik. Gainera, galeraren eta doluaren elementua oso presente egoten da kasu horietan, eta oso lan interesgarriak egin daitezke horren inguruan.

Minbizia duten adingabeekin eta haien familiekin ere lan egin zenuen, Aspanovas Bizkaia elkartearekin.
Haurrek jolaserako berezkotasuna eta jarrera dute, eta horrek sormen-espazio bat sortzen du, aukeraz betea. Arteterapiako laguntza ez da direktiboa; beraz, lan egin daiteke gaixotasuna igaroz edo beste leku batzuetara eramanez, hala nola, dolu-prozesuak, zailtasun sozialak edo moldagarritasun-zailtasunak. Jolasaren bidez, bestela emango ez liratekeen esperientziak izendatzen laguntzen die.

Zer tresna erabiltzen dira kasu horietan?
Esan nezake, adibide bat jartzearren, gorputzetik egindako proposamenekin lan egitea, baina hori pertsonaren, ibilbidearen eta historia pertsonalaren araberakoa da. Proposamen artistikoak pertsona bakoitzari eta bere beharrei egokitzen zaizkie beti.

Unibertsitateko ikasle eta irakasleekin, egoitzetako adingabeekin eta genero-ikuspegia duten emakume-taldeekin ere lan egin duzu. Nola egiten duzu lan esparru horietan?
Alde batetik, unibertsitatean ez epaitzeko eta sortzeko askatasunerako gune seguruak eskaintzen ditugu. Bestetik, egoitza-zentroetan, jolasetik eta zaintzatik gehiago lan egiten da, behin eta berriz agertzen baita familia-egoeraren ondoriozko absentzia eta galera. Aldiz, emakumeen esparruan, genero-ikuspegitik, ahalduntzera eta autoestimua eta identitatea eraikitzeko beste modu batzuk aurkitzera bideratuta daude.

Gaur egun Gironako Unibertsitateko Arteterapia graduondoko ikasleen praktika arteterapeutikoak gainbegiratzen dituzu. Gero eta ikasle gehiagok dute arteterapian interesa?
Espainian arteterapia diziplina berri samarra bada ere —20 urte inguruko ibilbidea du—, gero eta ikasle gehiagok dute diziplina horrekiko interesa. Gaur egun, Gironako Unibertsitateak, Grefart elkartearekin batera, graduondokoak eskaintzen ditu Bilbon, Valentzian, Perun eta Bartzelonan.

Era berean, arteterapiako tailerrak eta hitzaldiak egiten dituzu espezialitate desberdinetako ikasle eta irakasleekin.
“Artearen mugekin jolastuz” izeneko topaketak egiten ditugu, Arte Ederretan hezkuntza garapen indibidual eta kolektiboa birpentsatu eta hausnartzeko espazioak eskaintzeko helburuarekin. Gainera, ikus dezakegu tailer hauek benetan ahalbidetzen ote duten ikasleentzako laguntza-leku erabilgarri eta aberasgarri bat, maila artistiko eta pertsonalean. 

Otsailean Maskarak izeneko tailerra eskaini duzu.
Hala da. Online tailer bat izan da. Otsailaren 13an izan zen. Arteterapia zer den jakin nahi dutenei edo jolasarekiko eta antzerkiarekiko interesa duten guztiei zegoen zuzenduta tailerra. Inauterietako datak aprobetxatu genituen, maskarak nolabait gure komunikatzeko modua eraldatu duten elementu bihurtu direlako. Jolasaren eta antzerkigintzaren bidez, ezkututik zer ahalbidetzen duen ikusi dugu, maskara espero genuena baino luzaroagorako geratuko dela dirudienean. Interesgarria da mugimendu honi ibilbide artistiko bat ematea.

Ikastaroan banakako tailerrak ere eskaintzen dituzu. Pandemiaren arabera moldatu behar izan dituzu?
Lehen esan dizudan bezala, egoera global horrek behartu gaitu lehen uste genuena egokitzera eta berregituratzera. Digitalak gero eta leku handiagoa hartzen du; beraz, zaintza eta sorkuntza artistikorako espazioak eskaintzen ditut online tailerren bidez. Presentzialak beste ibilbide bat eskaintzen badu ere, prozesu oso interesgarriak sortzen dira biteko digitalekin. 

Apirilean erakusketa bat duzu Sofian. Zer aurkeztuko duzu bertan?
Erakusketak Herbarium du izena, artista sare bat eraikitzeko proiektua da, eta artista bakoitzak bi artista gehiago gonbidatzen ditu. Adarkatze horri esker, artista eta kultura ezberdinen lana erakusketa ibiltari bat sortzeko batu daiteke. Inaugurazioa apirilaren 18an izango da Sofian, baina Bulgarian ez ezik, atzerrian ere erakutsiko dute. Gustura joango nintzateke aurrez aurre lagunekin eta irakasleekin elkartzera egitera, baina egoera ikusita zaila iruditzen zait. Uneotan esku artean dudan obra Sofian hasi zen. Martxoaren 13tik, Bulgariako konfinamenduaren lehen egunetik, anbulantzia bat entzuten nuen bakoitzean zenbaketa bat egiten hasi nintzen. Eta, zenbakizko kode horiek guztiak bizitzak, heriotzak, laguntza-deiak eta larrialdiak bilakatu ziren. Kopuru horiek ikusteak zirrara eragiten du, eta bizitza bat zenbaki soil batera murrizteak dakarren izugarrikeriarekin jolasten dut. Jakina, hori guztia baino askoz sakonagoa da, gutxi gorabehera 300 bizitzaz ari baikara.

Arteterapia-espazio bat izateaz gain, obra sortzen jarraitzen duzu?
Gaur egun, doktoregoaren ikerketak dakarren konplexutasunagatik, tesiaren idazketan erabat kontzentratuta nago, beste prozesu artistiko bat balitz bezala. Hala ere, aldi berean eta konfinamenduaren hasieratik, margolan bat egin nuen ehunezko elementuekin eta doluaren, galeraren eta familia-sustraien inguruko performancearekin. Horregatik, polimorfismoa funtsezkoa da nire lanean: mundua nola ulertzen dudan eta nola erlazionatzen naizen ikusteko aukera ematen dit.